Dostępność: zejdźmy na ziemię

Ostatnio znajomy został zaprzęgnięty do procesu wyboru tematu na kolejny wpis na niniejszym blogu. Od dłuższego czasu nosiłem się z zamiarem napisania kilku akapitów na temat dostępności, co zostało skomentowane przez niego: accessibility nie jest ciekawym tematem. Trudno o lepszą motywację, stąd dzisiejszy wpis.

Gdyby sądzić po szumie generowanym przez blogosferę, faktycznie można odnieść wrażenie, że temat został już wyczerpany, masy deweleperów doskonale wyuczone, a klienci nie mogą się doczekać, by zainwestować pieniądze w poprawę dostępności swoich stron. Niestety, chociaż ten pogląd może się niektórym wydać szokujący, świat nie kończy się na blogach.

Przygotowując się do napisania tego tekstu, przyjrzałem się czterem największym polskim portalom. Oczywiście nie była to żadna metodyczna analiza. Po prostu chciałem sprawdzić, czy serwisy te spełniają najbardziej podstawowe wymagania, które umożliwiłyby korzystanie z nich przez osoby nie w pełni sprawne. Test nie zajął mi wiele czasu – w każdym przypadku wystarczyło zaledwie kilka minut, by utknąć na funkcji nieprzystosowanej dla osób korzystających z ułatwień dostępu. W tym momencie trudno jest oprzeć się wrażeniu, że snucie rozważań o optymalnych sposobach zapisu skrótowców czy niuansach aplikacji ajaksowych ma się nijak do rzeczywistości. Oczywiście należy o tym pisać i dyskutować, ale będzie to ciągle głos wołający na puszczy. Póki co zejdźmy na ziemię. Polską ziemię.

Gazeta.pl

Tu sprawa jest najprostsza. Wyłączenie JavaScriptu wystarczy, aby ze strony nie dało się korzystać. Nawet najbardziej podstawowa funkcja każdego portalu, to znaczy wyszukiwarka, nie jest pokazywana, gdy w przeglądarce wyłączono obsługę skryptów. Gazeta.pl używa zakładek do prezentacji różnych obszarów wyszukiwania. Jest to dość powszechnie używany sposób, ale jeżeli za zakładkami nie kryją się prawdziwe odnośniki, a jedynie odwołania do funkcji JS, cały mechanizm staje się niedostępny dla użytkowników, którzy z różnych przyczyn nie mogą używać skryptów. Wyszukiwarka prezentuje się wówczas następująco:

Portal konsekwentnie używa JS również do otwierania nowych okienek z obrazkami o pełnych rozmiarach. Ta cecha jest irytująca nie tylko dla niepełnosprawnych użytkowników, którzy korzystają ze specjalnych ułatwień — dla nich obrazek może być zupełnie niedostępny. Używanie skryptów łamie również najbardziej podstawowe zasady użyteczności dotyczące wszystkich korzystających z sieci. Ludzi przyzwyczajonych do samodzielnego łączy w nowych oknach (np. za pomocą kombinacji Shif+kliknięcie w Internet Explorerze) spotka przykra niespodzianka, ponieważ taka próba zakończy się komunikatem o błędzie.

Na plus należy zaliczyć używanie atrybutu alt do opisu treści powiększanych fotografii. Ale nawet tu nie obyło się bez zgrzytów: w środku opisów można znaleźć niedopuszczalne tu znaczniki HTML-owe <br>. Treść atrybutu alt jest potem zduplikowana w tekście za obrazkiem, zatem zostanie wypowiedziana dwukrotnie przez urządzenia czytające treść z ekranu. Wreszcie gros obrazków jest całkowicie pozbawiony tego atrybutu, co ma bardzo przykre konsekwencje dla osób korzystających ze wspomnianych urządzeń.

Onet

Odkąd pamiętam, Onet zawsze był chłopcem do bicia dla użytkowników przeglądarek innych niż Jedynie Słuszna. Tym bardziej mile zaskoczyło mnie, że menu z zakładkami dające dostęp do wyszukiwania zaawansowanego, analogiczne do użytego na Gazeta.pl, działa bez JavaScriptu. Pod każdą zakładką kryje się znacznik <a>, więc gdy dynamiczne przełączanie się między nimi nie jest możliwe, zakładki zachowują się jak normalne odnośniki. Jest to właściwy sposób tworzenia tego rodzaju menu.

Niestety, wygląda to raczej na wypadek przy pracy niż świadome ułatwianie życia użytkownikom. Kliknięcie na odnośnik do wyszukiwarki Polskich Książek Telefonicznych prowadzi do strony zawierającej zbliżony formularz. Dostęp do wyszukiwania zaawansowanego jest tu jednak niemożliwy dla użytkownika przeglądarki z wyłącznym JavaScriptem.

Problematyczne jest również korzystanie z pasażu handlowego. Usługa została zrealizowana za pomocą strony z ramkami: jedna z nich zawiera witrynę sklepu współpracującego z portalem, a druga pasek nawigacyjny Onetu. Ramki nie posiadają tytułów, co utrudnia zorientowanie się w ich zawartości. O ile zawartość strony sklepu nie jest zależna od Onetu, to treść ramki nawigacyjnej jest już w gestii portalu.

Niestety, nawigacja za jej pomocą jest niemożliwa bez obsługi JavaScriptu. Zamiast prawdziwych linków znajdują się tu wyłącznie odwołania do funkcji JS. Nawet wyszukiwarka nie jest dostępna bez JS — zamiast przycisku wysłania formularza zawiera link do adresu generowanego za pomocą skryptu.

Obrazki nie posiadają atrybtu alt ani zrozumiałych nazw, w związku z czym program czytający treść wymówi zlepek tekstu w rodzaju:

b podkreślenie ok kropka gif

Interia

Nie jestem stałym bywalcem polskich portali, więc bardzo zaskoczyło mnie to, co znalazłem, zaglądając do kodu źródłowego Interii. Okazało się, że jest to zupełnie poprawny, oparty na semantycznych elementach XHTML 1.1. Interia już zupełnie zbiła mnie z tropu i zniszczyła koncepcję tego krytycznego tekstu, gdy przeszła walidację!

W kodzie można znaleźć też elementy stworzone specjalnie z myślą o użytkownikach niepełnosprawnych. Na przykład pola formularzy posiadają czytelne etykiety. Tam, gdzie są one zbędne użytkownikom ze sprawnym wzrokiem (znaczenie pól można łatwo wywnioskować z kontekstu), zostały ukryte za pomocą CSS. Jednak ich treść jest ciągle dostępna dla urządzeń czytających treść. Pamiętano także o linku do przeskoczenia nawigacji.

Jednak i tutaj zachwyt nie trwa długo. Wystarczy wejść na którąś z podstron i szybko znajdziemy utrudnienia dobrze znane z innych portali. Na przykład strona z aktualnymi wiadomościami wygląda jak wygenerowana przez inny system zarządzania treścią. Po semantycznym XHTML-u nie zostało śladu, JavaScript służy do otwierania nowych okien, a pola formularzy są pozbawione etykiet.

Strona główna pokazuje, że nawet w tak dużym serwisie można zadbać o dostępność. Mam nadzieję, że to tylko początek i podstrony będą sukcesywnie dostosowywane do współczesnych standardów.

Wirtualna Polska

Jak być może pamiętają niektórzy, pierwszym portalem, który przeszedł na XHTML, była WP. Pamiętam, że towarzyszyły temu zachwyty, że oto mamy do czynienia z przełomem, gdyż jeden z wiodących polskich portali “przechodzi na standardy”. Faktycznie, strona główna i kilka innych ważniejszych części portalu waliduje się jako XHTML 1.0 Transitional. Zgodność ze specyfikacją to jednak nie to samo co dostępność.

Wyszukiwarka na stronie głównej może być obsługiwana z wyłączoną obsługą skryptów, ale dostęp do jej zaawansownych opcji nie jest możliwy, ponieważ są one skutecznie ukryte za odwołaniami do funkcji JS, podobnie jak na Gazeta.pl.

Trudno również mówić o dostępności, gdy inna podstawowa funkcja, poczta elektroniczna, jest praktycznie poza zasięgiem ludzi używających programów czytających treść. Ktoś, kto chciałby założyć nowe konto, napotka na stronę, na której dostępu do szczegółów broni odnośnik bez tytułu i z treścią w postaci obrazka bez atrybutu alt. Innymi słowy: poprawne wybranie linka do założenia nowego konta graniczy z cudem.

Oprócz wymienionych wyżej błędów, wszystkie cztery portale określały rozmiar tekstu w pikselach, co nie pozwala na powiększenie tekstu w przeglądarce używanej przez ponad 70% użytkowników. Ponieważ portale są z natury przeładowane treścią prezentowaną malutkimi czcionkami, jest to szczególnie kłopotliwe dla osób ze słabym wzrokiem, które z różnych przyczyn nie używają nowoczesnych przeglądarek takich jak Firefox czy Opera.

Powyższy przegląd jest bardzo powierzchowny. Na każdej z oglądanych stron ograniczyłem się do sprawdzenia tak podstawowej funkcjonalności, jak wyszukiwarka, poczta elektroniczna czy pasaż handlowy. Konkluzja jest bardzo przykra: świadomość problemów ludzi niepełnosprawnych jest praktycznie zerowa. Brakuje nawet tak prostych do zaimplementowania rzeczy, jak puste atrybuty alt dla obrazków pełniących funkcję prezentacyjną albo etykiety w polach formularzy. Ich nieobecność trudno nawet tłumaczyć złą wolą: myślę że chodzi przede wszystkim o brak świadomości problemu. Napisanie <label> zamiast <span> nie kosztuje przecież ani grosza więcej.

Pomijając główną stronę Interii, sporadycznie spotykane ułatwienia w rodzaju atrybutów alt czy właściwie skonstruowanych zakładek wyglądają raczej na wypadek przy pracy niż przemyślane działanie w duchu dostępności.

Dobrze, że powoli się to zmienia, o czym świadczą zmiany na Interii i WP. Myślę jednak, że na naprawdę znaczącą poprawę trzeba będzie poczekać jeszcze bardzo długo. Dlaczego? Do tematu wrócę w kolejnym wpisie. Obiecuję, że nie za dwa miesiące :).