Dostępność usług internetowych dla osób niepełnosprawnych

Praca projektowa z przedmiotu Społeczeństwo informacyjne, napisana w czasie studiów na Politechnice Rzeszowskiej.

Wstęp

Rewolucja internetowa z lat 90. XX wieku radykalnie zmieniła wiele dziedzin ludzkiego życia. Dostęp do informacji jeszcze nigdy nie był tak łatwy. Powstały nowe formy działalności gospodarczej, a tradycyjne przedsiębiorstwa coraz rzadziej nie korzystają z możliwości, jakie daje Internet. Władze wielu państw podejmują starania, aby ułatwić obywatelom dostęp do różnego rodzaju usług przy pomocy globalnej sieci.

W miarę jak sieć dojrzewa, coraz częściej akcentuje się potrzebę dostosowywania jej do potrzeb osób niepełnosprawnych i w starszym wieku. Obecnie coraz więcej takich ludzi zaczyna korzystać z udogodnień jakie niesie ze sobą Internet. Szacuje się, że krajach Unii Europejskiej ok. 10-15% populacji cierpi na skutek różnego rodzaju niepełnosprawności. Od pewnego czasu mamy do czynienia w krajach rozwiniętych z postępującym starzeniem się społeczeństw. Z raportu przygotowanego przez Organizację Narodów Zjednoczonych wynika, że w roku 2050 blisko 2 miliardy ludzi będzie w wieku ponad 60 lat. Dla porównania, obecnie liczba ta nie przekracza 800 milionów. Tak więc już sama skala zjawiska sprawia, że konieczne staje się zapewnienie tak licznej grupie osób możliwie pełnego uczestnictwa w życiu społecznym. Obejmuje to również dostęp do nowoczesnych technologii.

Internet pozwala na dostęp do informacji i usług w znacznie większym stopniu, niż było to możliwe za pomocą dotychczasowych mediów. Nie wychodząc z domu, można korzystać z zasobów informacji zgromadzonych na milionach stron WWW. Łatwiejsze i wygodniejsze staje się robienie zakupów czy np. rezerwacja biletów. Sieć pozwala także na utrzymywanie kontaktów z członkami rodziny i innymi ludźmi, nawet jeśli znajdują się oni w innym kraju. Osoby, które ze względu na stan zdrowia nie mogą w pełni korzystać z niektórych normalnych form aktywności, mogą dzięki Internetowi stać się bardziej samodzielne i niezależne. Coraz więcej instytucji publicznych umożliwia załatwienie wielu formalności przy pomocy sieci. Nie bez znaczenia jest też sama możliwość kontaktu z innymi ludźmi.

Utrudnienia w dostępie do usług internetowych

Z drugiej strony, osoby niepełnosprawne napotykają w sieci mnóstwo barier, głównie o charakterze technicznym, które utrudniają bądź uniemożliwiają im dostęp do usług internetowych. Z tego powodu znaczenia nabiera projektowanie w duchu dostępności (ang. accessibility). Takie produkty są przyjazne dla osób niepełnosprawnych, wygodne w obsłudze i funkcjonalne.

Poniżej przedstawiono niektóre z problemów, na jakie natrafiają niepełnosprawni podczas korzystania z nowych technologii oraz możliwe ułatwienia zwiększające dostępność.

Niewidomi i słabo widzący

Ponieważ Internet jest medium, w którym dominuje przekaz wizualny, napotykają oni na szczególnie duże utrudnienia związane dostępem do informacji. Osoby niewidome mogą korzystać z oprogramowania, które odczytuje tekst ze stron internetowych lub na bieżąco generuje wersję napisaną w piśmie Braille’a (tzw. monitory brajlowskie). Z kolei dla ludzi słabo widzących ważne jest, aby tekst posiadał odpowiedni kontrast i mógł być powiększony.

Daltoniści

Daltonizm jest chorobą o podłożu genetycznym, która polega na zaburzeniach w odróżnianiu kolorów, na ogół zielonego i czerwonego. Daltoniści mogą mieć problemy z poruszaniem się po stronach, na których elementy służące do nawigacji wyróżniają się tylko barwą.

Głusi

Pliki multimedialne, które zawierają szczególnie istotne informacje (np. materiały szkoleniowe, prezentacje), powinny być zaopatrzone w napisy. Dzięki temu ich treść jest dostępna także dla osób niesłyszących.

Osoby cierpiące na zaburzenia motoryczne

Wiele osób cierpi na problemy związane z niedowładem bądź trwałym uszkodzeniem mięśni. Może to oznaczać, że nie są w stanie posługiwać się np. myszą komputerową i muszą korzystać wyłącznie z klawiatury, bądź innych urządzeń do komunikacji z komputerem. Od autorów witryn internetowych wymaga to zapewnienia, że ich strony będzie można obsługiwać przy pomocy różnego rodzaju manipulatorów. Pomocą dla tej grupy niepełnosprawnych jest też dodanie skrótów klawiaturowych do najczęściej wykorzystywanych w witrynie funkcji.

Osoby z zaburzeniami funkcji poznawczych

Zaburzenia poznawcze mogą mieć różną formę i w różnym stopniu utrudniać korzystanie z informacji. Dolegliwości te to np. dysleksja, trudności z koncentracją i pamięcią krótkotrwałą oraz poważniejsze schorzenia takie jak zespół Downa. Aby ułatwić ludziom nimi dotkniętym swobodne korzystanie z witryn internetowych, należy zwrócić uwagę na takie czynniki jak prosty i zrozumiały język, czytelna struktura strony, możliwość korzystania z wyszukiwarki i ułatwienia w postaci ikon. Przy okazji należy zaznaczyć, że animacje na stronach utrudniają skupienie uwagi. Jeśli użycie animacji jest konieczne, należy dać użytkownikom możliwość wyłączenia ich.

Ludzie starsi

Osoby w podeszłym wieku często cierpią na różnego rodzaju zaburzenia motoryczne i poznawcze. W różnym stopniu dotyczy ich więc większość reguł związanych z projektowaniem funkcjonalnych i dostępnych witryn.

Warto zauważyć, że również ludzie w pełni zdrowi odnoszą korzyści z trzymania się przez autorów stron internetowych zasad dostępności. Dobrze zaprojektowane witryny są wygodniejsze w obsłudze, bardziej czytelne i użyteczne. Co ciekawe, takie serwisy są też bardziej przyjazne tzw. robotom, które odpowiadają za pozycję strony w wyszukiwarkach internetowych. Ma to szczególnie duże znaczenie dla witryn handlu elektronicznego.

Standardy związane z tworzeniem dostępnych stron WWW

Internet jest dziś kojarzony głównie z usługą WWW. Pierwsze strony internetowe pojawiły się na początku lat 90., a za twórcę WWW uważa się Tima Berners-Lee. Opracowany przez niego język opisu dokumentów hipertekstowych (HTML) początkowo służył głównie prezentowaniu informacji w formie wizualnej. Dość szybko dostrzeżono, że należy zaimplementować dodatkową funkcjonalność, która ułatwi korzystanie z sieci osobom niepełnosprawnym. Obecnie za rozwój standardów wykorzystywanych na stronach internetowych odpowiada organizacja W3C – World Wide Web Consortium. Skupia ona kilkaset podmiotów (zarówno przedsiębiorstwa jak i osoby prywatne) zaangażowanych w rozwój WWW. Przewodniczącym konsorcjum jest obecnie Tim Berners-Lee.

Przy W3C od 1997 roku działa Web Accessibility Initiative (WAI), grupa osób i organizacji zainteresowanych rozwojem i promowaniem standardów służących poprawie dostępności usług internetowych (głównie WWW) dla osób niepełnosprawnych. W działalności tej organizacji uczestniczą m.in. IBM, Microsoft, Bell Atlantic, Lotus Development Corporation, rząd Kanady, National Institute on Disability and Rehabilitation Research działający przy amerykańskim Departamencie Edukacji, przedstawiciele Unii Europejskiej. Owocem prac WAI są przedstawione poniżej zestawy wytycznych:

Authoring Tool Accessibility Guidelines – zbiór zasad dla twórców oprogramowania do tworzenia stron internetowych. Aby umożliwić osobom niepełnosprawnym możliwie pełne korzystanie z Internetu, konieczne jest ułatwienie im publikowania własnych materiałów. Oprogramowanie do tworzenia stron WWW powinno zatem posiadać ułatwienia dla niepełnosprawnych autorów. Obecnie opracowywana jest druga wersja tych wytycznych.
User Agent Accessibility Guidelines – zasady dotyczące projektowania przeglądarek internetowych z uwzględnieniem wymagań ludzi niepełnosprawnych.
XML Accessibility Guidelines. XML jest opracowanym przez W3C standardem przechowywania danych niemal dowolnego typu. Ponieważ jest on rozszerzalny, konieczne jest by twórcy nowych języków bazujących na XML nie tworzyli utrudnień związanych z dostępnością.
Web Content Accessibility Guidelines (WCAG) – zasady dotyczące projektowania stron internetowych przystosowanych do wymagań osób niepełnosprawnych. WCAG 1.0 jest od 1999 roku oficjalną rekomendacją W3C. Obecnie trwają prace nad drugą wersją tego standardu. Wytyczne zawarte w WCAG stały się podstawą dla uregulowań prawnych dotyczących dostępności w wielu krajach m.in. Unii Europejskiej. Z tego względu warto przyjrzeć się im nieco dokładniej.

Do opisu semantycznej struktury witryny internetowej W3C zaleca język XHTML, który jest następcą HTML. Za prezentację odpowiada technologia CSS. Rozdzielenie treści witryny i warstwy prezentacyjnej pozwala na łatwiejsze przygotowanie odmiennych wersji witryny dla różnych urządzeń oraz dostęp do samej informacji (bez formatowania) dla prostych urządzeń, takich jak przeglądarki tekstowe.

Główne cele WCAG to zapewnienie dostępu do treści na stronach WWW użytkownikom różnego rodzaju urządzeń (tekstowe i graficzne przeglądarki internetowe, syntezery mowy, urządzenia przenośne), logiczne i czytelne zorganizowanie treści oraz zapewnienie przejrzystej i wygodnej nawigacji. Cele te można zrealizować przestrzegając poniższych zaleceń:

elementy dźwiękowe i wizualne powinny mieć swoje alternatywne odpowiedniki
nie należy używać barw jako jedynego wyróżnika informacji
należy stosować technologie przeznaczone do opisu struktury i prezentacji
należy oznaczyć język używany na stronie bądź jej fragmentach; jest to niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania urządzeń czytających tekst na stronach WWW
należy unikać stosowania tabel do opisu struktury strony; tabele powinny być przeznaczone do tworzenia np. zestawień czy podsumowań; dodatkowo powinny być prawidłowo opisane, aby urządzenia czytające mogły je prawidłowo przedstawić użytkownikom
informacje na stronach powinny być dostępne dla użytkowników nie korzystających z najnowszych technologii, np. języków skryptowych, wtyczek (ang. plugins)
użytkownik powinien mieć możliwość wyłączenia lub zatrzymania animacji (jest to szczególnie istotne dla cierpiących na padaczkę); należy unikać stosowania elementów ruchomych, o ile nie jest to konieczne
obiekty osadzone w strukturze strony (np. aplety, skrypty) powinny mieć interfejs dostępny dla różnego rodzaju manipulatorów (mysz, klawiatura itd.)
sama strona powinna być dostępna dla różnych urządzeń (komputery osobiste, urządzenia przenośne, syntezery mowy)
wprowadzając nowe technologie, należy zapewnić rozwiązania przejściowe, aby umożliwić dostęp użytkownikom nie mogącym z nich korzystać
powinno się przestrzegać specyfikacji i zaleceń W3C; ponieważ technologie rekomendowane przez WWW Consortium są projektowane z uwzględnieniem wymagań osób niepełnosprawnych; trzymanie się standardów opracowanych przez tę organizację pozwala uniknąć tworzenia potencjalnych utrudnień dla użytkowników
należy używać elementów ułatwiających orientację w strukturze strony, np. etykiety, streszczenia
nawigacja powinna być spójna i przejrzysta; ułatwia to użytkownikom orientację w strukturze witryny
dokumenty powinny być czytelne, przejrzyste i napisane możliwie prostym językiem.

Zalecenia WCAG mają status rekomendacji W3C, to znaczy są obowiązującym standardem internetowym. W praktyce jednak bardzo wiele serwisów narusza te zasady, dotyczy to także dużych serwisów komercyjnych bądź rządowych. W ostatnich dwóch latach daje się jednak zaobserwować bardzo duży wzrost świadomości problemu w środowisku autorów stron internetowych i sytuacja w szybkim tempie zmienia się na lepsze.

W sieci można znaleźć wiele szczegółowych informacji na temat projektowania w zgodzie z zasadami dostępności, są również dostępne narzędzia do weryfikacji poprawności już zaprojektowanych stron. Przyspieszeniu wdrażania WCAG sprzyja też fakt, że niektóre państwa prawnie usankcjonowały przestrzeganie tych zaleceń.

Dostępność w świetle uregulowań prawnych

Władze wielu krajów zdają sobie sprawę z potrzeby zapewnienia osobom niepełnosprawnym możliwie normalnego funkcjonowania w społeczeństwie. Odpowiednie akty prawne dotyczą wyrównywania szans tych ludzi np. w dziedzinie zatrudnienia, edukacji czy rekreacji. W 1982 roku również Organizacja Narodów Zjednoczonych opracowała plan mający na celu ochronę praw osób niepełnosprawnych.

Znaczną część tych regulacji można zastosować również w dziedzinie dostępu do nowych technologii. Niezależnie od tego w krajach rozwiniętych opracowuje się przepisy mające na celu precyzyjne określenie praw przysługujących osobom niepełnosprawnym w tej dziedzinie życia.

USA

W prawodawstwie amerykańskim ochronie praw osób niepełnosprawnych w zakresie dostępu do nowych technologii służą następujące akty legislacyjne:

The American Disabilities Act (ADA) z 1990 roku – nakłada na przedsiębiorstwa zatrudniające ponad 15 pracowników obowiązek zapewnienia możliwości pracy osobom niepełnosprawnym (o ile zatrudnienia nie uniemożliwiają inne czynniki, nie związane z ich niepełnosprawnością)
Telecommunication Act z 1996 roku – nakłada na operatorów telekomunikacyjnych obowiązek zapewnienia dostępu do oferowanych przez nich usług niepełnosprawnym
Sekcja 508 ADA (poprawka z 1998 roku) – zobowiązuje agencje federalne do zapewnienia osobom niepełnosprawnym warunków do pracy; zawiera także analogiczne (choć nie tożsame) do WCAG zasady dotyczące projektowania dostępnych stron WWW, należących do instytucji federalnych; za ustalanie i trzymanie się standardów w tej dziedzinie odpowiada Architectural and Transportation Barrier Compliance Board9
Sekcja 504 U.S. Rehabilitation Act z 1973 – rozszerza obowiązek zapewnienia dostępnej dla niepełnosprawnych infrastruktury na instytucje finansowane z funduszy publicznych, np. placówki edukacyjne
Prawo stanowe – poszczególne stany często nakładają dodatkowe wymagania wobec serwisów instytucjonalnych; na ogół są one wzorowane na Sekcji 508 i WCAG.

Powołując się na postanowienia zawarte w ADA wytoczono w Stanach Zjednoczonych procesy przeciwko Bank of America oraz America Online (AOL), aby wyegzekwować prawo dostępu do serwisów internetowych tych organizacji osobom niewidomym. O tym że problem dostępności jest w USA traktowany bardzo poważnie, może też świadczyć fakt, że jest on poruszany nawet w trwającej obecnie kampanii przed wyborami prezydenckimi.

Unia Europejska

Dyrektywy i rozporządzenia unijne poświęcają dużo uwagi kwestii uczestnictwa osób niepełnosprawnych we współczesnym społeczeństwie informacyjnym. Zainteresowanie tą problematyką znalazło też odbicie w kilku planach i inicjatywach unijnych:

Telematics Applications Programme (TAP) – złożony z 12 sektorów program służący rozwojowi telematyki w krajach UE, realizowany w latach 1994-1998. Sektor 4 tego programu dotyczył wyrównywania szans osób starszych i niepełnosprawnych w dziedzinie korzystania z nowych technologii. Wraz z tym programem przedstawiciele UE rozpoczęli pracę w ramach WAI.
Information Society Technologies Programme (1999-2002) – dotyczył m.in. takich działań w ramach WAI jak inicjatywa szkoleniowa “Design for All”
Plan eEuropa 2002 – już zakończona inicjatywa europejska, w ramach której m.in. dostosowano witryny internetowe instytucji unijnych do wytycznych opisanych w Web Content Accessibility Guidlines. W opinii wydanej przez Economic and Social Comitee w lutym 2002 roku zalecono wdrożenie wytycznych WCAG w serwisach instytucji publicznych krajów członkowskich Unii. Również rezolucja parlamentu europejskiego z czerwca 2002 roku podkreśla znaczenie dostępności usług internetowych. Rezolucja zaleca też rozważenie wprowadzenie sankcji na przedsiębiorstwa zajmujące się handlem elektronicznym za uniemożliwianie osobom niepełnosprawnym do oferowanych przez nie usług. Takie działanie miałoby na celu przyspieszenie adaptacji wytycznych opracowanych przez WAI.
Plan eEuropa 2005 – jest realizowany obecnie. Ponieważ założono, że dostosowanie serwisów internetowych organizacji unijnych zostało zakończone wraz ze zrealizowaniem planu eEuropa 2002, ten plan skupia się na kolejnych etapach budowania społeczeństwa informacyjnego, np. e-government, e-business czy upowszechnienie powszechnego dostępu do szerokopasmowego Internetu. Uwzględniono jednak także potrzeby osób starszych i niepełnosprawnych, np. przez podkreślenie roli nauczania na odległość.
Plan eEuropa+ przeznaczony jest dla krajów ubiegających się o członkostwo w UE. Wśród jego celów jest m.in. zapewnienie osobom niepełnosprawnym pełnego uczestnictwa w gospodarce opartej na wiedzy.
Unia powołała specjalną grupę ekspercką (High Level Group on Employment and the Social Dimension of the Information Society), której jednym z celów jest monitorowanie prac z zakresu realizowania postulatów dostępności. Warto również wspomnieć, że rok 2003 był w krajach europejskich rokiem osób niepełnosprawnych.

Wielka Brytania

Niektóre kraje nakładają bardziej restrykcyjne niż przedstawione do tej pory wymagania na podmioty działające w sieci. Do państw tych należy Wielka Brytania.

Disablity Discrimination Act z 1995 roku – nakłada on na przedsiębiorstwa zajmujące się handlem elektronicznym obowiązek przystosowania witryn e-commerce do wymagań osób niepełnosprawnych do 31 października 2004 roku. Obowiązek sprostania wymogom dostępności został zatem rozszerzony poza instytucje państwowe.

Australia

Disability Discrimination Act z 1992 roku – na jego podstawie dostosowano do 1 grudnia 2000 roku serwisy służb państwowych do wymagań WCAG. Jak widać nawet w ramach istniejącego prawodawstwa niepełnosprawni mogą oczekiwać równego dostępu do nowoczesnych technologii takich jak Internet. Działająca w tym kraju Human Rights and Equal Opportunity Comission prowadzi szkolenia i udziela informacji z zakresu przygotowywania witryn dostępnych dla niepełnosprawnych.

Kanada

Human Rights Act z 1977 roku – blisko 30-letnia ustawa o prawach człowieka gwarantuje osobom niepełnosprawnym możliwość znalezienia pracy w instytucjach publicznych. Ustawa zobowiązuje te agencje to zapewnienia im odpowiednich warunków pracy. Dotyczy to także infrastruktury technicznej oraz serwisów WWW, które muszą spełniać standardy dostępności.

Poza wymienionymi tutaj, również inne państwa posiadają pewne uregulowania prawne w tej dziedzinie. Obszerną listę można znaleźć na stronach Web Accessibility Initiative.

Polska

Porównanie rozwiązań prawnych w dziedzinie dostępności w Polsce i wyżej wymienionych krajach pokazuje, jak duży dzieli nas dystans. Świadomość tego problemu w naszym kraju jest wręcz marginalna. Co więcej, dotyczy to nie tylko ustawodawcy, ale także środowiska autorów witryn internetowych. Pierwsze, nieformalne inicjatywy w tej dziedzinie pojawiły się dopiero w ubiegłym roku.

Aktualnie obowiązująca ustawa Prawo Telekomunikacyjne z 21 lipca 2000 roku nakłada na operatorów obowiązek dostarczenia niepełnosprawnym abonentom urządzeń końcowych, jeśli są one niezbędne dla umożliwienia im dostępu do usług powszechnych. Dodatkowo w ramach tej samej ustawy minister właściwy do spraw łączności może nałożyć na operatorów dodatkowe obowiązki dotyczące dostosowania usług dla potrzeb niepełnosprawnych. Niewywiązanie się z tych obowiązków pociąga za sobą kary pieniężne.

Rodzime ustawodawstwo zupełnie pomija kwestię przystosowywania serwisów internetowych instytucji publicznych do potrzeb ludzi starszych i niepełnosprawnych. Istniejące witryny naruszają wiele z zaleceń określonych w WCAG.

Częściowo można to tłumaczyć faktem, że Polska nie uczestniczyła w unijnym planie eEuropa 2002, który zobowiązywał państwa członkowskie UE do zapewnienia zgodności tego rodzaju serwisów z normami opracowanymi przez WAI.

Kraje przystępujące do Unii Europejskiej realizują opracowany specjalnie dla nich plan eEuropa+. W Polsce stworzono na jego bazie strategię ePolska na lata 2001-2006. Uwzględnia on specyficzne potrzeby osób niepełnosprawnych w następujący sposób:

Cel 2 – inwestowanie w ludzi i umiejętności:
- Opracowanie i wdrożenie zasad organizacji szkoleń dla niepełnosprawnych; szkolenia te miałyby na celu zwiększenie szans na zdobycie zatrudnienia przez te osoby
- Powszechny udział w gospodarce opartej na wiedzy. W ramach tego celu realizowane są programy:
  - „Komputer dla Homera” – pomoc w zakupie sprzętu i oprogramowania dla osób niewidomych w celu umożliwienia im podjęcia pracy
  - „Drogowskaz” – pomoc merytoryczna i finansowa w zakupie sprzętu komputerowego dla niepełnosprawnych. Pomoc w tym zakresie jest też oferowana przez Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie.
Cel 3 – stymulowanie lepszego wykorzystania technologii informacyjnych:
- Integracja społeczna on-line:
  - Szkolenia z zakresu technologii komputerowych
  - Opracowanie serwisów internetowych dla niepełnosprawnych
  - Telepraca, czyli praca zdalna z wykorzystaniem Internetu.

Plan ePolska uwzględnia w pewnym stopniu potrzeby osób niepełnosprawnych. Z drugiej strony pomija pewne podstawowe kwestie, jak chociażby zastosowanie WCAG w serwisach instytucji publicznych. Wdrożenie związanej ze strategią informatyzacji Polski koncepcji e-government również w znaczący sposób ułatwiłoby życie osobom niepełnosprawnym. Choć możliwość załatwienia formalności przez Internet jest dużym ułatwieniem dla większości ludzi, to niepełnosprawni skorzystaliby na tym szczególnie dużo.

W praktyce realizacja strategii informatyzacji Polski wygląda gorzej niż na papierze. Sam plan wywołał dość nieprzychylne komentarze w środowisku informatycznym. Głównym problemem jest oczywiście finansowanie. Z kolei rozważana obecnie możliwość likwidacji Państwowego Funduszu Osób Niepełnosprawnych stawia pod znakiem zapytania dalszą realizację wspomnianych już planów “Drogowskaz” i “Komputer dla Homera”. O niewielkim zainteresowaniu problemami osób niepełnosprawnych w kontekście dostępu do usług internetowych może też świadczyć niemal całkowite pominięcie tego zagadnienia na III Kongresie Informatyki Polskiej. Wskazano tam tylko telepracę jako jeden ze środków, dzięki którym można zwiększyć szanse znalezienia zatrudnienia przez członków niektórych grup społecznych, w tym niepełnosprawnych.

Podsumowanie

Jak widać, problem dostępności jest obecnie poważnie traktowany przez kraje zachodnie. Duża ilość osób niepełnosprawnych i postępujący proces starzenia się społeczeństw sprawiają, że należy poświęcić temu zagadnieniu dużo uwagi. Również w naszym kraju odpowiednie rozwiązania legislacyjne muszą zostać prędzej czy później przyjęte. Niewykluczone, że będzie to mieć związek z naszym wejściem do UE i procesem dostosowywania naszego prawa do wymagań unijnych.

Z drugiej strony, już teraz istotne jest propagowanie wiedzy na temat projektowania funkcjonalnych i dostępnych usług internetowych w środowisku twórców stron WWW. Na pochwałę zasługują więc takie inicjatywy jak tłumaczenie na język polski WCAG. Można się spodziewać, że w miarę upływu czasu zwiększać się będzie ilość poprawnie zaprojektowanych witryn. Pozostaje też mieć nadzieję, że stosowne ustawy wkrótce pojawią się w parlamencie, co na pewno przyspieszyłoby ten proces.